Lý thuyết trao đổi xã hội và sự tác động trong các mối quan hệ
Lý thuyết trao đổi xã hội là sự tương tác qua lại giữa các mối quan hệ trong xã hội. Mà trong đó, lợi ích và chi phí là hai thành phần chính giúp quyết định chất lượng của mối quan hệ đó. Chi phí và lợi ích cần phải cân bằng nhau để không xảy ra mâu thuẫn, tranh chấp và dẫn đến rạn nứt.
Khái niệm về lý thuyết trao đổi xã hội
Lý thuyết trao đổi xã hội (Social exchange theory) được giải thích thông qua việc con người tương tác với các mối quan hệ trong xã hội chính là kết quả của một quá trình trao đổi lợi ích. Mà trong đó, các mối quan hệ chỉ bền vững nếu mọi người công bằng về lợi ích của nhau và lợi ích nhận lại tỉ lệ thuận với cái giá phải trả ra.
Lý thuyết này giúp tâm lý con người có suy nghĩ tích cực trong một mối quan hệ. Giúp họ tin tưởng rằng thiệt hại sẽ được hạn chế tối đa và lợi ích sẽ được ưu tiên. Vì khi bước vào một mối quan hệ xã hội, con người thường cân nhắc cẩn thận về những ích lợi mà mình nhận được cùng với nguy cơ tổn hại cần phải bù đắp.
Hầu hết, các mối quan hệ được hình thành và phát triển dựa trên việc “cho” và nhận”. Vì thế con người cần nhận thức được rằng nếu một trong hai bên cho hoặc nhận quá nhiều thì mối quan hệ đó không thể duy trì bền vững. Khi bất lợi lớn hơn nhiều so với lợi ích thì chắc chắn mọi người sẽ chọn cách chấm dứt và từ bỏ mối quan hệ đó.
Lý thuyết trao đổi xã hội không chỉ được áp dụng ở các mối quan hệ xã hội, mà nó đã được sử dụng trong rất nhiều lĩnh vực khác nhau như: tâm lý, kinh tế, xã hội,…
Mặc dù vậy, nhưng lý thuyết trao đổi xã hội vẫn bị hạn chế khi áp dụng ở các mối quan hệ tình cảm. Yếu tố tình yêu, tình cảm khó có thể tính toán công bằng giữa việc “cho” và “nhận”. Đa số trong các mối quan hệ tình cảm, họ thường mong muốn trao lại lợi ích cho đối phương và mặc kệ những thiệt hại sẽ nhận được.
Tuy lý thuyết này thể hiện quá nhiều sự cứng nhắc, tính toán và rõ ràng nhưng điều này mang lại rất nhiều lợi ích trong các mối quan hệ xã hội. Nó khiến con người không sinh ra các suy nghĩ ích kỷ và xung đột lợi ích với nhau. Xây dựng được các mối quan hệ thực tế, lâu dài và bền vững.
Xem thêm: Một Số Vấn Đề Thường Gây Mâu Thuẫn Trong Hôn Nhân Gia Đình
Sự hình thành của lý thuyết trao đổi xã hội
Vào năm 1958, nhà xã hội học người Mỹ tên George C. Homans (1910-1989) đã hình thành những tư tưởng đầu tiên về việc “hành vi xã hội là những sự trao đổi qua lại”. Sau đó ông cùng một số cộng sự đã phát triển và hoàn thiện khái niệm về Lý thuyết trao đổi xã hội.
Homans được đánh giá là người khá thực tế, ông đã giữ những vai trò quan trọng trong sự nghiệp của mình như: Chủ tịch Hiệp hội Xã hội học Hoa Kỳ (từ 1963 đến 1964) và Chủ tịch Khoa Xã hội học của Harvard ( từ 1970 đến 1975). Ông cũng là người tiên phong cho các lĩnh vực xã hội học, nghiên cứu về hành vi của con người.
Những cộng sự của ông đã góp phần không nhỏ trong việc phát triển hoàn thiện lý thuyết này. Đều là những nhà xã hội học và tâm lý học trong đó phải kể đến như: John Thibaut ( 1917–1986), Harold Kelley (1921-2003), Peter Blau (1918-2002).
Đến nay, lý thuyết trao đổi xã hội đã được áp dụng trong hầu hết các mối quan hệ. Những mối quan hệ bền vững, lâu dài thường sẽ có sự góp phần ít nhiều của lý thuyết này. Tuy sẽ có người không biết về sự hiện diện của lý thuyết trao đổi xã hội, nhưng họ vẫn đang sử dụng mỗi ngày khi giao tiếp và ứng xử với con người và xã hội.
Các thành phần chính của lý thuyết trao đổi xã hội
Trong lý thuyết trao đổi xã hội, có các thành phần chính luôn xuất hiện và đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nên lý thuyết. Những thành phần này là cơ sở để con người có thể hiểu và vận dụng đúng với khái niệm lý thuyết.
Trong khái niệm luôn nhắc đến lợi ích và cái giá phải trả cho lợi ích đó (gọi là chi phí), đây là hai thành phần chủ yếu của lý thuyết. Cả lợi ích và chi phí đều tồn tại song song nhau, không đòi hỏi tính cân bằng nhưng vẫn cùng nhau phát triển trong mỗi mối quan hệ xã hội. Với mục đích quyết định xem mối quan hệ đó có thể bền vững không.
Lợi ích: Được hiểu là phần lợi nhận được trong một mối quan hệ. Đó có thể là vật chất như tiền, trang sức, quần áo, phương tiện, nhà cửa,.. mà cũng có thể là về tinh thần như niềm vui, hạnh phúc, tự hào, sự động viên,… Những thứ bạn mong muốn có được và nhận lại sẽ được coi là lợi ích theo như lý thuyết trao đổi xã hội.
Ví dụ: Người yêu của bạn không phải là người giàu có, không đẹp trai, không may mắn trong công việc. Nhưng khi bên cạnh họ, bạn vẫn có được sự hạnh phúc và niềm vui. Đó chính là những lợi ích về tinh thần trong một mối quan hệ.
Chi phí: Thường sẽ được xem là phần thiệt thòi mà bạn phải chịu trong một mối quan hệ. Đó có thể là những tổn thất về vật chất như tiền bạc, nhà cửa, xe cộ,… hay có thể là về tinh thần như tốn thời gian, công sức, nỗi buồn, thất vọng,…Những điều tiêu cực, bạn không mong muốn mà phải cho đi quá nhiều thì đó gọi là chi phí trong lý thuyết.
Ví dụ: Bạn luôn yêu thương, chăm sóc, chu cấp mọi thứ và giành thời gian cho người yêu. Nhưng người yêu bạn vẫn lừa dối và không chung thủy với bạn. Đây được xem là một chi phí tổn thất khá nặng nề về cả vật chất lẫn tinh thần.
Một mối quan hệ tích cực, lành mạnh, hai bên cùng có lợi, cùng phát triển sẽ có phần lợi ích nhiều hơn chi phí. Và ngược lại, nếu mối quan hệ đó quá độc hại, tiêu cực, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần thì chi phí sẽ gần như chiếm phần lớn.
Chi phí so với lợi ích
Theo lý thuyết trao đổi xã hội thì để tính được giá trị của một mối quan hệ, ta sẽ lấy tổng lợi ích đã nhận được trừ đi cho những chi phí và tổn thất đã bỏ ra.
Tuy nhiên đây chỉ là những nhận định nhằm chứng minh bản chất của khái niệm lý thuyết. Còn trên thực tế, giá trị của một mối quan hệ không thể tính bằng con số, chúng sẽ kết hợp bởi nhiều yếu tố và trong đó có cả tình cảm. Mà yếu tố tình cảm sẽ rất khó để tính ra được bên nào lợi và bên nào hại.
Vì thế trong các mối quan hệ kinh doanh, tuy vẫn rõ ràng về mặt lợi ích, công bằng về con số, cho đi và nhận lại sòng phẳng. Nhưng họ vẫn hợp tác bền chặt được là do có cả yếu tố tình cảm, đó là sự tin tưởng, yêu thích, ngưỡng mộ hoặc kính phục. Yếu tố tình cảm đôi khi sẽ khiến cho lợi ích nhiều hơn hoặc ít hơn so với chi phí.
Xem thêm: Cảm Xúc Tiêu Cực Trong Tình Yêu Và Cách Loại Bỏ
Kỳ vọng và mức độ so sánh
Kỳ vọng và so sánh cũng là hai yếu tố quan trọng trong quá trình trao đổi xã hội. Tuy không được nhắc đến nhiều nhưng nó được coi là một hệ quả của thành phần lợi ích và chi phí.
Kỳ vọng và so sánh sẽ được hình thành dựa trên mức độ trải nghiệm về một mối quan hệ trong quá khứ. Mối quan hệ càng lành mạnh, nhận được nhiều lợi ích thì kỳ vọng và so sánh sẽ cao. Còn nếu mối quan hệ không mang lại lợi ích và chỉ toàn điều tiêu cực thì chắc chắn so sánh và kỳ vọng sau sẽ thấp hơn.
Ví dụ: Khi bạn đã từng thành công và nhận lại nhiều phúc lợi tại một công ty, thì mức độ so sánh và kỳ vọng của bạn sẽ cao khi nghĩ đến một công ty tiếp theo. Ngược lại, nếu bạn từng làm tại một công ty quá áp lực, không được công nhận thì những kỳ vọng ở công ty sau sẽ thấp hơn.
Bên cạnh đó, con người cũng không nên kỳ vọng hay so sánh quá nhiều hoặc cũng không nên quá bi quan và thiếu hy vọng. Mọi so sánh đều là khập khiễng, nhất là các mối quan hệ có chứa yếu tố tình cảm. Không nên kỳ vọng nhiều dễ gây ra thất vọng, nhưng cũng không nên mất hy vọng vì sẽ gây nên cực đoan vào một mối quan hệ.
Ví dụ: Khi bạn cống hiến quá nhiều và làm việc quá chăm chỉ cho công ty, nhưng bạn không được công nhận và khen thưởng. Điều này sẽ khiến bạn thất vọng và bi quan, dần mất niềm tin vào mối quan hệ giữa bạn và công ty.
Đôi khi, kỳ vọng cũng đến trước lợi ích trong một mối quan hệ. Khi bạn mong muốn, kỳ vọng vào những lợi ích mà bạn sẽ đạt được, nhưng kết quả lại không được đền đáp xứng đáng. Lúc này sẽ dễ xảy ra các xung đột về lợi ích, dẫn đến mối quan hệ không thể tiếp tục kéo dài.
Sự tác động của lý thuyết trao đổi xã hội trong các mối quan hệ
Trong tất cả các mối quan hệ, thì điều quan trọng để có thể duy trì đó là cân bằng giữa việc “cho” và “nhận”, không quan trọng đó là mối quan hệ về kinh tế hay mối quan hệ tình cảm. Sự tác động của lý thuyết trao đổi xã hội lên các mối quan hệ là rất nhiều.
Đôi khi chúng ta không nhận ra vì đó có thể do đó là mối quan hệ tình cảm. Còn đối với các mối quan hệ đối tác, kinh tế, các doanh nghiệp, họ đều dựa trên tinh thần hợp tác đôi bên cùng có lợi. Vì thế lý thuyết trao đổi xã hội được thể hiện rõ ràng hơn.
Thông thường, các mối quan hệ sẽ trải qua 3 giai đoạn, trong lý thuyết trao đổi xã hội cũng thường nhắc đến các giai đoạn này. Nó biểu hiện được mức độ quan trọng của các thành phần trong lý thuyết, từ đó tác động mạnh mẽ đến chất lượng của mối quan hệ.
- Giai đoạn trăng mật
Đây là giai đoạn đầu của các mối quan hệ, thường kéo dài trong khoảng một tháng, nhưng sẽ tùy vào mức độ tiếp xúc và nhìn nhận của mỗi người. Giai đoạn này được đánh giá là khá cảm tính vì trong khoảng thời gian đầu, cảm xúc sẽ thăng hoa và tình cảm sẽ quyết định mọi thứ.
Trong giai đoạn đầu, con người sẽ thường quên đi những lợi ích nhận được và tổn thất phải bỏ ra, họ sẽ bỏ qua mọi sự cân bằng của việc trao đổi xã hội trong một mối quan hệ. Theo các nhà tâm lý học, thì đây là giai đoạn khá mù quáng vì con người sẽ quên đi những chi phí mình phải chịu và thường phóng đại lợi ích nhận được so với thực tế.
Khi giai đoạn trăng kết thúc, con người sẽ lấy lại được sự nhìn nhận và đánh giá thực tế hơn. Họ sẽ bắt đầu có cái nhìn sâu rộng hơn về mối quan hệ khi có sự xem xét giữa lợi ích và chi phí.
Nếu lợi ích nhận được cân bằng với chi phí bỏ ra có thể kết luận mối quan hệ đó lành mạnh và cần được duy trì. Nhưng nếu phần tiêu cực nhiều hơn, nghĩa là sự cho đi đang quá nhiều, chi phí quá lớn nhưng không nhận về lợi ích, sẽ khiến con người phải nhìn nhận lại mối quan hệ.
- Giai đoạn nhìn nhận sự công bằng
Sau giai đoạn trăng mật, giờ là lúc con người sẽ nhìn nhận lại sự công bằng trong mối quan hệ. Liệu lợi ích và chi phí họ nhận được có giống nhau hay không và liệu mối quan hệ này còn có thể tồn tại lâu dài hay không.
Nếu việc cho đi và nhận lại không cân bằng nhau, cần nhìn lại khả năng tồn tại của mối quan hệ này, nhất là trong công việc, kinh tế và xã hội. Đây là những mối quan hệ ít có sự can thiệp của yếu tố tình cảm, nên việc công bằng trong lợi ích và chi phí là điều cần thiết.
Nhìn nhận lại sự công bằng giữa lợi ích và chi phí sẽ quyết định xem có nên từ bỏ mối quan hệ hay không. Vì nếu một người cho đi quá nhiều, họ dần sẽ cảm thấy bị bất công, thiếu công bằng và sinh ra tranh chấp lợi ích. Còn người nhận, khi chỉ có thể nhận về quá nhiều lợi ích cũng sẽ dẫn đến sự mặc cảm.
- Giai đoạn đánh giá các lựa chọn thay thế
Giai đoạn này sẽ là lúc bứt phá để tìm được lựa chọn mới đúng đắn hơn. Nếu quá trình nhìn nhận sự công bằng không mang lại kết quả khả quan, sẽ khiến con người buộc phải có lựa chọn thay thế. Sau khi phân tích chi phí và lợi ích so với mức so sánh và kỳ vọng của bản thân, nếu không đạt có thể bắt đầu xem xét các lựa chọn khác.
Trên thực tế, ít có mối quan hệ nào đúng hoàn toàn so với kỳ vọng, nhưng nếu nhận thấy mối quan hệ độc hại và không mang lại lợi ích thì có thể thay thế nếu đã chọn được đối tác tiềm năng. Để tránh việc thay đổi quá nhiều lần, con người cần nên xem xét lại kỳ vọng của bản thân và cân bằng lại giữa việc cho đi và nhận lại.
Các ví dụ về việc áp dụng lý thuyết trao đổi xã hội
Lý thuyết trao đổi xã hội luôn hiện diện trong các mối quan hệ xung quanh chúng ta. Tại mỗi tính chất của mối quan hệ, lý thuyết sẽ thể hiện một cách khác nhau. Nhưng nhìn chung, lý thuyết trao đổi xã hội giúp mối quan hệ trở nên bền vững hơn và công bằng hơn.
- Nhân sự và doanh nghiệp
Sự tác động về việc “cho” và “nhận” của lý thuyết trao đổi xã hội lên các mối quan hệ trong công ty, doanh nghiệp là điều cần thiết. Bởi lẽ, đây là mối quan hệ được cho là cần phải rõ ràng về lợi ích và cái giá phải trả khi nhận được lợi ích đó. Nhân sự và doanh nghiệp đều sẽ nhận được phúc lợi và phải bù đắp lại bằng những yếu tố khác.
Việc các nhân viên đi làm mỗi ngày sẽ nhận được lợi ích đó là lương bổng và khen thưởng. Nếu nhân viên đó càng siêng năng chăm chỉ, mang lại nhiều thành tích cho công ty, lợi ích nhận được sẽ là tiền, quà hoặc cơ hội thăng tiến công việc.
Đối với doanh nghiệp cần nhân viên chăm chỉ, đúng giờ, đạt thành tích tốt, thì chi phí phải trả là trả lương đúng hạn và khen thưởng đúng lúc. Doanh nghiệp càng có những chính sách đối đãi nhân viên tốt, biết ghi nhận thành tích và khuyến khích sự cố gắng làm việc của nhân viên, thì nhân viên sẽ càng gắn bó và cống hiến lâu dài.
Có rất nhiều mối quan hệ làm việc không lành mạnh, gây ảnh hưởng đến động lực làm việc của người lao động. Khi nhân viên cống hiến và làm việc quá nhiều, nhưng kết quả nhận lại không xứng đáng, chắn chắn nhân viên sẽ sớm rời bỏ doanh nghiệp để tìm cơ hội khác tốt hơn.
Việc tác động qua lại trong lý thuyết trao đổi xã hội phải nên được vận dụng triệt để trong môi trường làm việc để tránh xảy ra những xung đột về lợi ích. Nếu một trong hai bên không nhận được những kết quả mà mình mong muốn nhưng phải trả giá quá nhiều, thì mối quan hệ làm việc đó không thể bền vững.
- Người mua và người bán
Đối với mối quan hệ giữa người mua và người bán thì lý thuyết trao đổi xã hội càng được áp dụng mạnh mẽ. Sự tác động của lý thuyết này lên việc thương thảo, buôn bán là điều cần thiết vì mối quan hệ này cần xây dựng dựa trên sự công bằng và lợi ích ngang nhau.
Mối quan hệ giữa người mua và người bán không thể lâu dài nếu một trong hai nhận được lợi ích hoặc thiệt hại quá nhiều. Đây là mối quan hệ không dựa trên bất kỳ tình cảm hay cảm xúc, được vận hành qua sự hệ quả, có qua có lại. Lợi ích của hai bên là ngang bằng nhau và chi phí cũng tương đương nhau.
Về người mua, chắc chắn họ phải bỏ tiền hoặc rất nhiều tiền để mua được món hàng mà mình mong muốn. Lợi ích mà khách hàng nhận được là sản phẩm, các tính năng và công dụng mà sản phẩm đó mang lại. Họ sẽ phải trao đổi bằng tiền hoặc một vật có giá trị tương đương với sản phẩm được bán.
Còn về phần người bán, họ sẽ nhận lại được tiền và cả phần lời khi bán được món hàng đó. Nhưng người bán phải cam kết được các lợi ích và chất lượng của sản phẩm đúng như những gì họ đã rao bán. Nếu không đúng hoặc không đáp ứng được nhu cầu thì việc khách hàng quay trở lại mua sẽ không xảy ra, người bán sẽ bị mất khách.
- Người yêu/ vợ chồng
Mối quan hệ yêu đương, có yếu tố tình cảm và cảm xúc thường sẽ hay bỏ qua các yếu tố trong lý thuyết trao đổi xã hội. Lý thuyết này cũng không thường xuyên hay bắt buộc phải xảy ra trong các mối quan hệ tình cảm, nhất là người yêu hay vợ chồng.
Đối với mối quan hệ tình cảm, các nhân vật thường hay không công bằng với nhau về mặt lợi ích, vì họ cũng không muốn cân đo đong đếm. Vì là tình cảm nên rất khó để nói về việc ai cho ai nhiều hơn hay ai nhận lại nhiều hơn. Thông thường, các mối quan hệ tình cảm sẽ bù đắp bằng sự yêu thương và chăm sóc lẫn nhau.
Về quan hệ người yêu (bạn trai/ bạn gái), thì người được đánh giá là nhận lại nhiều hơn thường là các bạn nữ. Những người bạn trai thường thích chăm sóc người yêu mình bằng quà cáp, ăn uống, quần áo hay thậm chí là tiền để thể hiện tình yêu. Bù lại, bạn nữ có thể nấu ăn, dọn dẹp nhà cửa, làm quà tặng để trao lại cho bạn trai.
Tuy nhiên, vẫn có nhiều trường hợp bạn nữ hết lòng yêu thương bạn nam nhưng kết quả nhận lại vẫn rất đau lòng. Vì đây là tình yêu nên họ sẵn sàng cho qua hết những thứ được coi là bất lợi và mang lại thiệt hại cho họ. Nên lý thuyết trao đổi xã hội không được thể hiện nhiều trong tình yêu.
Còn về mối quan hệ vợ chồng, tuy vẫn tồn tại tình yêu nhưng điều quan trọng hơn hết để duy trì hôn nhân đó là trách nhiệm. Người chồng và cả người vợ cần thể hiện trách nhiệm trong cuộc sống gia đình để duy trì được hạnh phúc. Vì khi có gia đình riêng, có con cái thì họ sẽ có nhiều mối bận tâm và lo lắng hơn là việc yêu đương.
Nhưng sự tồn tại của lý thuyết trao đổi xã hội trong mối quan hệ hôn nhân cũng không nhiều. Vì hôn nhân cần rất nhiều sự vị tha và thông cảm nên việc họ không tranh chấp về lợi ích của mình là chuyện tất nhiên. Chỉ khi một trong hai người đã không còn chịu được việc cho đi quá nhiều thì kết quả sẽ sinh ra mâu thuẫn dẫn đến ly hôn.
Xem thêm: Hoà Hợp Mối Quan Hệ
- Bạn bè
Đây cũng được xem là mối quan hệ có chứa yếu tố tình cảm, nhưng sự ràng buộc không như người yêu hay vợ chồng. Tình bạn là chỗ dựa tinh thần của mỗi con người. Mọi người đều sẽ chọn được một hay nhiều người bạn cho mình dù đó là một sự vật hay con vật (vd: có nhiều người chọn cây cối, thú cưng, đồ vật,… để làm bạn).
Nhưng để duy trì được tình bạn lâu dài, cũng cần phải xác định rõ được lợi ích dành cho nhau. Lợi ích trong tình bạn không tính toán bằng tiền hay đồ vật mà đó là tinh thần và tình cảm. Những tình bạn lâu năm rất hiếm khi xảy ra xung đột vì họ khá hiểu nhau và hài lòng về đối phương.
Đa số lợi ích cần thiết mà tình bạn nhận được đó là sự chia sẻ, trò chuyện và thấu hiểu. Nhưng xung đột lợi ích cũng có thể xảy ra nếu nhận thấy người bạn không thật lòng và dối trá với họ, hoặc họ trao đi sự yêu thương và chia sẻ nhưng nhận lại chỉ là sự chì chiết, tính toán và ích kỷ thì chắc chắn tình bạn đó không thể lâu dài.
- Các thành viên trong gia đình
Đây là mối quan hệ hầu như không có bất kỳ sự rạch ròi về lợi ích cũng như công bằng về việc “cho” và “nhận”. Tình cảm giữa các thành viên trong gia đình không thể tính toán cũng như đong đếm nhiều hay ít. Mối quan hệ được xây dựng dựa trên sự yêu thương, hy sinh và thấu hiểu trong một khoảng thời gian dài chung sống với nhau.
Cha mẹ thường không tính toán những lợi ích đã mang lại cho con cái nhiều như thế nào và họ cũng không cần nhận lại tương tự. Con cái đối với cha mẹ cũng thế, họ cũng hay thể hiện tình cảm bằng cách phụ giúp, chăm sóc cha mẹ, học tốt để cha mẹ vui lòng,… Mọi thứ đều xuất phát từ tình yêu thương và sự hy sinh.
Lý thuyết trao đổi xã hội thường được ứng dụng có thể trong trường hợp cha mẹ muốn con cái biết đối xử công bằng với xã hội bên ngoài. dạy con giá trị của việc “cho” và “nhận”, từ đó thực hành ngày trong chính cuộc sống gia đình.
Tuy nhiên, trong xã hội hiện nay vẫn không thiếu những trường hợp xung đột trong gia đình dẫn đến sứt mẻ tình cảm người thân. Không nên áp dụng lý thuyết trao đổi xã hội quá cứng nhắc, nhất là trong mối quan hệ có nhiều tình cảm.
- Con người và xã hội
Có lẽ lý thuyết trao đổi xã hội được thể hiện mạnh mẽ nhất khi không có sự can thiệp quá nhiều của vấn đề tình cảm. Nhưng không thể xem đây là một lý thuyết thể hiện sự vô cảm và tính toán. Mỗi mối quan hệ đều cần phải cân bằng giữa cho đi và nhận lại, tùy vào mỗi cá nhân sẽ cần nhận vật chất hay tinh thần.
Đối với mối quan hệ giữa con người và xã hội rất cần có sự chia sẻ lợi ích qua lại lẫn nhau. Vì đây là sự đối xử giữa người với người, tâm lý có thể thay đổi khác nhau tùy vào việc đang bạn đang tiếp xúc với ai. Đối với người có thiện cảm, sẽ có thái độ và cách hành xử khác, yêu cầu về lợi ích cũng khác.
Ngoài sự lợi ích và giá trị phải trả cho lợi ích đó thì tâm lý so sánh, mong đợi, kỳ vọng cũng có thể xảy ra trong các mối quan hệ xã hội. Khi gặp những đối tượng không mang lại kết quả tốt, thường sẽ có tâm lý so sánh và ít mong đợi cho các mối quan hệ sau.
Hoặc áp lực quá nhiều trong môi trường làm việc ở nhiều công ty, sẽ sinh ra tâm lý không kỳ vọng nhiều ở các công ty sau, sự so sánh cũng bớt đi nhiều để giảm thiểu được nỗi thất vọng. Khi lợi ích không đạt được như mong muốn, con người sẽ có xu hướng không hy vọng để tránh thất vọng.
Xã hội cho con người cơ hội, môi trường để phát triển, những mối quan hệ tốt đẹp,… Con người sẽ trao trả lại bằng cách cần cống hiến hết mình, tích cực vì những mục tiêu, góp phần phát triển đời sống cộng động,… Vì con người làm nên xã hội, cần phải trao đi những điều tốt đẹp và tử tế thì mới có thể nhận lại những điều tương tự.
Lý thuyết trao đổi xã hội thực tế là một cơ sở để đánh giá các mối quan hệ xung quanh chúng ta. Mối quan hệ không thể lành mạnh, bền vững và phát triển nếu chi phí cho đi quá nhiều nhưng không nhận lại lợi ích tương đương. Bên cạnh đó, cũng không nên áp dụng lý thuyết một cách sách vở, vì mỗi mối quan hệ sẽ có cách đánh giá khác nhau.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!