Thuốc chống trầm cảm dị vòng và những hệ lụy cần cẩn trọng
Thuốc chống trầm cảm dị vòng gồm các loại thuốc phổ biến như Amin bậc 3 Amitriptylin, Imipramin, Amoxapine, Trazodone.. Trước đây nhóm thuốc này được sử dụng khá phổ biến, tuy nhiên hiện nay được hạn chế hơn do có nhiều phản ứng phụ không mong muốn có thể xảy ra cho người dùng. Nhóm thuốc này chỉ được dùng khi có kê đơn từ bác sĩ chuyên môn để hạn chế tối đa các hệ lụy nguy hiểm khác.
Tìm hiểu chung về thuốc chống trầm cảm dị vòng
Thuốc chống trầm cảm dị vòng không phải là một loại thuốc đơn lẻ mà là tên gọi chung của một nhóm các loại thuốc điều trị trầm cảm đa dạng về tính chất hóa học và dược lý. Nhóm thuốc này được sử dụng cực kỳ phổ biến trước đây với tính chất chung là tác động và các chất dẫn truyền thần kinh để thay đổi các phản ứng tiêu cực ở não bộ ở những bệnh nhân trầm cảm hoặc mắc các vấn đề tâm lý khác.
Lịch sử thuốc chống trầm cảm dị vòng
Thuật ngữ Major Depressive Disorder hay chính là rối loạn trầm cảm chính thức được đưa vào sử dụng phổ biến từ những năm 1970 bởi các bác sĩ Hoa Kỳ. Ở thời điểm này, mặc dù chưa thể đưa ra những kết quả kiểm tra chính xác nhưng các bác sĩ cũng đã phát hiện những thay đổi bất thường trong não bộ ở những bệnh nhân trầm cảm, điều này đã góp phần quan trọng để nghiên cứu ra các phương pháp điều trị.
Nhóm thuốc chống trầm cảm dị vòng được cho là đã có lịch sử ra đời sau thời điểm này một thời gian. Các loại thuốc phổ biến nhất thuộc nhóm này gồm amoxapine, maprotiline và trazodon; các thuốc điều trị trầm cảm 3 vòng, 4 vòng hay các các chất ức chế tái hấp thu đặc hiệu serotonin (SSRIs) cũng được xếp vào nhóm này.
Fluoxetine là thuốc nhóm SSRIs được đánh giá là một trong những thuốc đầu tiên dây được tiếng vang lớn trong điều trị trầm cảm, mang đến một bước tiến mới cho nền y học thời bấy giờ. Ngay sau đó, các loại thuốc khác như Sertralin (1991), Paroxetin (1992) cùng Fluroxamin (1994) lần lượt được ra đời sau đó và chấp nhận sử dụng cho các bệnh nhân trầm cảm.
Tuy nhiên hiện nay, dưới sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của y học cùng sự quan tâm đến trầm cảm hay các vấn đề tâm lý khác mạnh mẽ thì các thuốc thuộc nhóm thuốc chống trầm cảm dị vòng lại bắt đầu ít được sử dụng hơn do được đánh giá gây hại nhiều, có thể gây độc, thậm chí là tử vong nếu lạm dụng với liều lượng quá mức. Do đó người bệnh cần tham khảo kỹ chỉ định từ bác sĩ trước khi sử dụng.
Cơ chế hoạt động và tác dụng
Cơ chế hoạt động chung của các nhóm thuốc chống trầm cảm dị vòng đều là tác động đến khả năng tái hấp thụ các chất dẫn truyền thần kinh – nguyên nhân khiến cảm xúc thay đổi thất thường. Theo đó các loại thuốc này có thể làm gia tăng nhanh nồng độ norepinephrin thông qua ức chế khả năng hấp thụ serotonin trên khe synap.
Công dụng chính của các nhóm thuốc chống trầm cảm dị vòng bao gồm
- Cải thiện các triệu chứng trầm cảm nặng, ngăn chặn các hành tự hủy hoại
- Cân bằng các hóa chất trong não bộ để giảm các triệu chứng buồn bã, tiêu cực quá mức
- Tăng norepinephrin giúp tăng sự hưng phấn và tỉnh táo
- Phục hồi trí nhớ, gia tăng sự tập trung chú ý
- Kích thích sự giao tiếp giữa các tế bào thần kinh, tăng cường hoạt động của các mạch máu não giúp cải thiện tâm trạng
- Thuốc chống trầm cảm dị vòng cũng hỗ trợ điều trị tích cực với các vấn đề tâm lý khác, chẳng hạn như bulemia thần kinh, rối loạn hoảng sợ, rối loạn ăn uống, biếng ăn do thần kinh, nghiện rượu, rối loạn đa nhân cách hay rối loạn ám ảnh cưỡng chế.
Chống chỉ định
Thận trọng khi sử dụng thuốc với các đối tượng sau
- Người có mẫn cảm quá mức với các thành phần của thuốc
- Phụ nữ có thai, người đang cho con bú hay người có dự định mang thai cần thông báo cho bác sĩ
- Trẻ em và người già sẽ được xem xét trước khi chỉ định nhóm thuốc này
- Không dùng cho các bệnh nhân mắc bệnh về tim mạch như loạn nhịp tim hay bệnh động mạch vành
- Không dùng cho bệnh nhân tăng nhãn áp góc đóng
- Chống chỉ định với bệnh nhân phì đại tuyến tiền liệt lành tính
- Chống chỉ định với bệnh nhân thoát vị thực quản gián đoạn
- Thận trọng khi dùng trên các bệnh nhân mắc các vấn đề về gan, thận, dạ dày hay các cơ quan nội tạng khác
- Không dùng cùng lúc với rượu, bia hay các loại thức uống có cồn khác
- Không dùng cho người bị táo bón mãn tính
- Thông báo cho bác sĩ nếu đang sử dụng các loại thuốc điều trị trầm cảm khác, chẳng hạn như thuốc chống loạn thần
Tác dụng phụ
Giống như các nhóm thuốc điều trị trầm cảm khác, thuốc chống trầm cảm dị vòng cũng có thể gây ra rất nhiều tác dụng phụ không mong muốn, có thể ảnh hưởng lên tới thể chất và tinh thần của người bệnh khi sử dụng trong thời gian dài. Bác sĩ có thể thông báo các phản ứng phụ này đồng thời người bệnh cũng cần theo dõi và thông báo cho bác sĩ nếu có các triệu chứng bất thường nào khác.
Các tác dụng phụ có thể xuất hiện khi dùng thuốc chống trầm cảm dị vòng gồm
- Buồn nôn, nôn, ăn uống không ngon miệng
- Đau bụng, tiêu chảy, khó tiêu các vấn đề về dạ dày
- Đau đầu, chóng mặt, run rẩy, choáng váng
- Khô miệng, khát nước
- Ngủ gà hoặc mất ngủ
- Ngứa và phát ban
- Rối loạn hoặc suy giảm thị lực
- Giảm ham muốn tình dục ở cả nam lẫn nữ
- Rối loạn kinh nguyệt, lãnh cảm ở nữ giới hoặc rối loạn cương dương, bất lực ở nam giới
- Hạ huyết áp tư thế xảy ra đột ngột dẫn đến tình trạng ngã và gãy xương
- Gây triệu chứng ngừng thuốc trong trường hợp dừng thuốc đột ngột
- Có thể bị tăng đường huyết
Cần hiểu rằng không phải ai cũng gặp các phản ứng phụ này, đồng thời mức độ phản ứng cũng sẽ khác nhau, tùy thể trạng từng người. Hãy theo dõi trạng thái của người bệnh ngay sau khi dùng thuốc để kịp thời phát hiện các phản ứng quá mức và điều chỉnh để tránh các phản ứng quá mức có thể gây nguy hiểm.
Liều dùng và cách dùng
Do trong thuốc chống trầm cảm dị vòng có thể có nhiều loại nên cách dùng và liều dùng sẽ được chỉ định khác nhau. Tuy nhiên về cơ bản liều dùng sẽ được chỉ định thông qua loại thuốc, tình trạng người bệnh, tiền sử sức khỏe hoặc xem xét các loại thuốc đang sử dụng đồng thời. Người bệnh cần tuân thủ tuyệt đối liều lượng được bác sĩ chỉ định để đảm bảo đúng các hiệu quả như mong muốn.
Thông thường bác sĩ cần làm một số xét nghiệm cũng như xem xét tiền sử bệnh lý, dị ứng để điều chỉnh hoặc chỉ định các loại thuốc phù hợp. Thuốc chống trầm cảm dị vòng có thể chỉ định liều lượng cơ bản đầu tiên sau đó tăng hoặc giảm liều lượng tùy mức độ cải thiện của người bệnh. Càng có những tiến triển tốt liều lượng thuốc càng được giảm dần trước khi dừng hẳn để tránh các triệu chứng ngưng thuốc chống trầm cảm đột ngột.
Các hệ lụy của thuốc chống trầm cảm dị vòng cần cẩn trọng
Như đã nói, đặc điểm chung của các nhóm thuốc chống trầm cảm chính luôn kèm theo nhiều tác dụng phụ không mong muốn và hầu như ai cũng gặp phải. Hiệu quả ức chế thuốc chống trầm cảm dị vòng thường xuất hiện sau 2- 3 tuần, không cho kết quả ngay lập tức, tuy nhiên các hệ quả lại xuất hiện ngay sau đó khiến nhiều người hoang mang lo lắng, sợ rằng dùng thuốc không đúng.
Chẳng hạn một số người ngay sau khi dùng thuốc có thể tăng huyết áp đột nguyệt khiến đi đứng không vững, choáng váng, dễ té ngã thậm chí là dễ gãy xương hơn bình thường, gây nguy hiểm với những người đang làm các công việc cần sự tập trung cao. Thuốc cũng làm ảnh hưởng trực tiếp đến hệ tiêu hóa, điển hình là người bệnh dễ bị tiêu chảy, ăn uống không ngon khiến cơ thể ngày càng suy nhược.
Mặc dù là nhóm thuốc chống trầm cảm nhưng các thuốc này cũng khuyến khích không nên dùng cho bệnh nhân đang có ý định tự tử bởi có thể gây ra trạng thái hưng phấn hơn, đau đầu hơn thậm chí là suy nghĩ đến việc tự tử nhiều hơn. Trong trường hợp người bệnh dùng quá liều còn có thể gây co giật, thậm chí là nguy hiểm trực tiếp đến tính mạng.
Các nhóm thuốc chống trầm cảm dị vòng được đánh giá là một trong những nhóm thuốc có thể chứa độc tố gây hại cho cả thế chất và tinh thần, đặc biệt với những người sử dụng thuốc lâu dài. Một số thuốc có thể khiến người bệnh cảm thấy bị phụ thuộc, nếu không có thuốc sẽ càng khiến tinh thần bất ổn
Nói chung, luôn tồn tại rất nhiều các hệ không mong muốn khi dùng thuốc chống trầm cảm dị vòng, do đó cần lưu ý một số vấn đề sau
- Thông báo đầy đủ cho bác sĩ về tiền sử bệnh lý của bản thân và gia đình cũng như các loại thuốc đang sử dụng trong thời gian gần đây
- Tuân thủ tuyệt đối chỉ định của bác sĩ về liều lượng, số lần uống, thời gian uống
- Không tự ý tăng/ giảm; kết hợp cùng các loại thuốc khác hay ngưng thuốc đột ngột nếu không có chỉ định từ bác sĩ
- Nên duy trì uống thuốc trong một thời điểm nhất định
- Nếu quên một liều và gần đến thời điểm uống liều tiếp theo có thể bỏ qua, tuyệt đối không nên uống đồng thời hai liều hay thời gian giãn cách giữa hai liều quá ngắn
- Nên nuốt thuốc trực tiếp với nước lọc, không nên nhai hay nghiền do có thể làm giảm các hiệu quả mà thuốc đem lại
- Kết hợp với chế độ ăn uống, sinh hoạt khoa học, lành mạnh bao gồm tập luyện thể dục thể thao mỗi ngày, ngủ đủ giấc, bổ sung trái cây và rau xanh mỗi ngày
- Tuyệt đối không sử dụng bia rượu và thuốc lá trong suốt thời gian điều trị
- Tránh xa những thứ gây căng thẳng, sinh hoạt trong những môi trường thoải mái, tích cực để tinh thần được thả lỏng, không tiếp xúc đến những điều tiêu cực
- Tham khảo thiền hay yoga cũng giúp ích rất nhiều để các bệnh nhân vượt qua trầm cảm
- Dành thời gian tham gia các hoạt động mà bản thân yêu thích hay có hứng thú, chẳng hạn du lịch, đánh cầu lông
- Bên cạnh dùng các thuốc chống trầm cảm dị vòng việc trị liệu tâm lý cũng được đánh giá mang đến những thay đổi rất tích cực cho những người gặp các vấn đề tâm lý. Nhà trị liệu sẽ thông qua việc trò chuyện để hiểu rõ vấn đề gốc rễ gây căng thẳng và giúp người bệnh hiểu rõ các vấn đề mà bản thân đang gặp phải. Các liệu pháp nhận thức, liệu pháp thư giãn được áp dụng nhằm mục đích thay đổi nhận thức, hướng người bệnh đến các suy nghĩ đúng đắn, phù hợp và tích cực hơn, dần thoát ra bóng đen tâm lý để hướng đến tương lai tốt đẹp hơn.
- Theo dõi các triệu chứng ngay sau khi dùng thuốc và kịp thời thông báo cho bác sĩ để có hướng giải quyết kịp thời, tránh các tình trạng tiêu cực khác xuất hiện.
Thuốc chống trầm cảm dị vòng hiện tại không được dùng phổ biến do gây ra nhiều tác dụng phụ không mong muốn hơn so với các nhóm thuốc khác có cùng tác dụng. Tuy nhiên việc dùng bất cứ loại thuốc nào để điều trị trầm cảm cũng cần có chỉ định từ bác sĩ chuyên môn, mọi thông tin tại đây vẫn chỉ mang tính chất tham khảo.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!