Hội chứng sợ bẩn, sợ vi khuẩn (Mysophobia) và Cách vượt qua

Hội chứng sợ bẩn, hay hội chứng sợ vi khuẩn, khiến người bệnh có cảm xúc hoảng loạn, sợ hãi và bài xích cực độ với những sự vật, sự việc gợi nhớ đến bụi bẩn và vi khuẩn. Họ có thể dùng mọi cách để thoát khỏi tình trạng hiện tại, thậm chí là áp dụng những cách cực đoan trong cơn hoảng loạn.

Hội chứng sợ bẩn là gì?

Mysophobia hay hội chứng sợ bẩn, hội chứng sợ vi khuẩn, và hội chứng sợ vi trùng là những tên gọi thường gặp của một tình trạng rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi liên quan đến vết bẩn và vi khuẩn, thể hiện bằng nỗi sợ dai dẳng, cực độ và phi lý đối với những yếu tố kể trên.

Thuật ngữ Mysophobia được ghép từ hai thành phần là μύσος (musos, “ô uế”) và φόβος (phobos, “sợ hãi”). Ngoài ra, tình trạng này còn có nhiều tên gọi khác bao gồm: Germophobia, Bacillophobia, Bacteriophobia, và Verminophobia. Những người bị ảnh hưởng bởi tình trạng này có chung một nỗi ám ảnh với vi khuẩn và bụi bẩn.

Những người mắc hội chứng sợ bẩn luôn cảm thấy hoảng sợ, ghê tởm, đau khổ khi tiếp xúc, đối diện hoặc nghĩ đến những vật dơ bẩn và nhiễm khuẩn như thực phẩm hư thối, chất dịch từ cơ thể người, đất cát, vật dụng trong nhà vệ sinh, những đồ vật nơi công cộng,…

Người bệnh biết rằng nỗi sợ của bản thân là vô lý, bị thổi phồng quá mức, và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày. Nhưng họ không thể ngăn bản thân rơi vào trạng thái hoảng loạn, và tìm mọi cách tránh thoát khi đối diện với những tác nhân gây ám ảnh.

Không cần tiếp xúc trực tiếp, chỉ cần một suy nghĩ thoáng qua về vi khuẩn cũng có thể đẩy họ vào trạng thái mất kiểm soát cảm xúc và hành vi. Hội chứng sợ bẩn, sợ vi khuẩn cũng có thể liên quan đến chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), khi người bệnh bị ám ảnh về vi trùng, và có hành vi cưỡng chế là rửa tay và làm sạch mọi thứ xung quanh thường xuyên.

Nguyên nhân gây ra hội chứng sợ bẩn

Nguyên nhân chính xác gây ra hội chứng sợ bẩn vẫn chưa được xác định. Không có những bằng chứng rõ ràng và thuyết phục về những yếu tố gây ra tình trạng hoảng loạn này. Tuy nhiên chúng ta vẫn có thể xác định một số yếu tố có thể làm tăng tỷ lệ xuất hiện hội chứng sợ bẩn ở một người bao gồm:

• Môi trường sống: Môi trường sống ảnh hưởng rất lớn đến nhận thức, tâm lý, và những vấn đề sức khỏe tâm thần của con người. Môi trường sống ô nhiễm, có nhiều bụi bẩn, vi khuẩn và mùi hôi thối có thể làm tăng tỷ lệ một người mắc chứng sợ vi khuẩn khi lớn lên. Những người từ nhỏ được giáo dục cẩn thận về sự sạch sẽ, có thói quen rửa tay, lau dọn thường xuyên, có sự ám ảnh nhất định về sự sạch sẽ cũng có nguy cơ mắc hội chứng này cao hơn bình thường.
• Chấn thương tâm lý: Những kí ức tồi tệ liên quan đến bụi bẩn, vi khuẩn, bị buộc phải ăn thức ăn mất vệ sinh, từng bị ngộ độc thực phẩm, bị nhốt trong những nơi tối tăm, ẩm thấp hoặc chứng kiến những sự kiện kinh khủng có thể kích phát hội chứng sợ bẩn ở người. Người bệnh có thể trực tiếp trải qua, hoặc chứng kiến những sự kiện này. Dù là với phương thức nào, ám ảnh về sự dơ bẩn vẫn để lại chấn thương tâm lý nặng nề cho bệnh nhân.

• Bất thường trong cấu trúc não: Sự bất thường trong cấu trúc não dường như có liên quan đến chứng ám ảnh cụ thể. Một người thể hiện sự ám ảnh, hoảng sợ nghiêm trọng và phi lý với một sự vật, sự việc nào đó được cho là chịu ảnh hưởng của một bộ phận trong não, ví dụ như hạch hạnh nhân. Hạch hạnh phân có nhiệm vụ thu nhận và xử lý cảm xúc lo lắng của con người. Thế nên nếu có bất thường xảy ra ở bộ phận này, cảm xúc sợ hãi, lo âu có thể chịu những ảnh hưởng nhất định.
• Gen di truyền: Di truyền luôn được xem là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến nhiều vấn đề sức khỏe tâm thần. Nghiên cứu trên những người mắc hội chứng sợ vi khuẩn cho thấy, nhiều người trong số họ có tiền sử gia đình mắc Mysophobia, các chứng rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi khác, và cả rối loạn ám ảnh cưỡng chế. Như vậy, di truyền có thể là một yếu tố thúc đẩy tỷ lệ xuất hiện tình trạng này ở người bệnh. Tuy nhiên, cơ chế di truyền và những gen nào tham gia vào quá trình này vẫn chưa đươc làm rõ.

Ngoài ba nguyên nhân kể trên, rối loạn ám ảnh cưỡng chế OCD cũng được cho là có ảnh hưởng đến hội chứng sợ bẩn. Khi người bị OCD có “ám ảnh” với việc sạch sẽ, ám ảnh với những thứ bẩn thỉu, họ sẽ có hành vi “cưỡng chế” là rửa tay liên tục, dọn dẹp sạch sẽ những vật bên cạnh, và hạn chế chạm vào những vật ở nơi công cộng.

Tuy nhiên, không phải bất cứ ai mắc chứng sợ vi khuẩn đều bị OCD, và không phải ai bị OCD đều mắc chứng sợ vi khuẩn. Hai tình trạng này có thể cùng xảy ra, hoặc người bệnh chỉ chịu ảnh hưởng của một trong hai rối loạn. Để phân biệt hay trường hợp, người bệnh cần được chẩn đoán từ bác sĩ.

Triệu chứng của hội chứng sợ bẩn

Hội chứng sợ bẩn có thể xuất hiện sớm trong thời thơ ấu, hoặc xuất hiện sau những sự kiện nghiêm trọng ảnh hưởng đến tâm lý. Tình trạng này xuất hiện ở cả nam và nữ, ở mọi độ tuổi, ngành nghề, chủng tộc, hay điều kiện sinh hoạt. Những biểu hiện thể chất chung của hội chứng sợ vi khuẩn tương tự với những chứng rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi khác, bao gồm:

• Rơi vào trạng thái hoảng loạn
• Tay chân rung rẩy
• Đổ mồ hôi lạnh
• Khó thở
• Chóng mặt
• Đau tức ngực
• Tim đập nhanh
• Choáng váng, mất thăng bằng

• Buồn nôn, có cảm giác ớn lạnh
• Đầu óc không tỉnh táo vì bị nỗi sợ hãi bao phủ
• Khóc lóc trong hoảng loạn
• Mất kiếm chế cảm xúc
• Có những hành vi quá khích trong cơn hoảng loạn
• Ngất xỉu nếu chịu khích thích quá lớn

Ngoài ra, người mắc hội chứng sợ bẩn, sợ vi khuẩn còn có những hành vi đặc trưng dưới đây. Những hành vi này xảy ra trong mọi trường hợp, có thể nhẹ hơn ở những nơi quen thuộc, hay sử dụng đồ vật riêng. Nhưng chúng thường nghiêm trọng hơn ở nơi công cộng, hoặc khi sử dụng những vật lạ.

• Rửa tay bằng xà phòng, hoặc nước rửa tay quá nhiều, đặc biệt là sau khi chạm vào một món đồ nào đó
• Việc chá sát và rửa quá mức khiến tay chân của người bệnh trở nên mẫn cảm, nứt nẻ, viêm nhiễm
• Luôn mang theo những vật dụng cá nhân (muỗng, đũa, khăn tay,..) phục vụ cho nhu cầu của bản thân
• Hạn chế đến mức thấp nhất, hoặc từ chối, việc sử dụng đồ ở nơi công cộng
• Không muốn sử dụng phương tiện giao thông công cộng, phòng tắm công cộng,…
• Không chạm vào thanh nắm cửa, ghế ngồi, tay cầm, hay bất cứ đồ vật nào bị nhiều người chạm qua
• Lau chùi những đồ vật xung quanh, luôn giữ cho môi trường sống sạch sẽ một cách thái quá
• Không bắt tay hay có những hành vi đụng chạm bình thường với những người xung quanh, dù là người thân thiết
• Hạn chế đến những nơi đông người, hạn chế tham gia các hoạt động nhóm, xã hội vì lo sợ vi khuẩn
• Người mắc hội chứng sợ bẩn có thể mắc hội chứng sợ bệnh viện, vì họ xem bệnh viện là nơi nguy hiểm, đầy vi khuẩn
• Từ chối việc đi chơi xa, đi đến những nơi xa lạ vì lo sợ khách sạn, nhà vệ sinh, hay những vật dụng nơi ở không sạch sẽ
• Chọn những công việc ít tiếp xúc với bụi bẩn, vi khuẩn, ít đi lại
• Có phản ứng vô cùng mãnh liệt khi nhìn thấy, hoặc tiếp xúc với: chất dịch từ cơ thể người khác, nước thải, rác thải, nấm mốc, thực phẩm ôi thui,…
• Hạn chế nuôi động vật vì lo sợ vi khuẩn và lông của chúng dính lên cơ thể.
• Khi đối diện với bụi bẩn, vi khuẩn hay bất cứ sự vật, hiện tượng nào làm người bệnh liên tưởng đến nỗi ám ảnh đều gây ra những phản ứng mạnh, đẩy người bệnh vào trạng thái sợ hãi, lo âu, đau khổ.
• Người sợ bẩn thường mặc đồ sáng màu, đeo bao tay bảo vệ và tắm nhiều lần trong ngày.

Những biểu hiện này gây ra nhiều bất tiện trong sinh hoạt hằng ngày, ảnh hưởng đến học tập, xã giao, những mối quan hệ xã hội và cơ hội việc làm. Những người có triệu chứng nghiêm trọng thường sống khép kín, ít tiếp xúc với mọi người, bị hạn chế về cơ hội việc làm. Tất cả những yếu tố này đều có thể làm tăng tỳ lệ stress, trầm cảm ở người bệnh.

Chẩn đoán hội chứng sợ vi khuẩn

Chính vì những triệu chứng của bệnh ảnh hưởng đến mỗi người theo những cách khác nhau. Thế nên nhiều người chấp nhận sống chung bệnh nếu các biểu hiện nằm trong vòng kiếm soát. Tuy nhiên nếu để mọi thứ diễn biến tồi tệ, người bệnh cần đến gặp bác sĩ hoặc các chuyên gia tâm lý để được tư vấn và điều trị.

Để được chẩn đoán mắc hội chứng sợ bẩn, người bệnh cần đáp ứng một số tiêu chí dưới đây. Những tiêu chí này được đề cập trong DSM-5, dùng chung để đánh giá các hội chứng rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi như hội chứng sợ vi khuẩn, hội chứng sợ cao, hội chứng sợ không gian hẹp,….

• Nỗi ám ảnh sợ hãi kéo dài từ 6 tháng trở lên
• Xảy ra trong mọi trường hợp, không phân biệt là nơi quen thuộc hay xa lạ
• Nỗi ám ảnh, sợ hãi là phi lý, không đe dọa đến sức khỏe hay sinh mạng của người bệnh
• Ảnh hưởng nhất định đến sinh hoạt hàng ngày, học tập, công việc, giao tiếp xã hội
• Các triệu chứng không chịu ảnh hưởng của những vấn đề sức khỏe tâm thân khác

Để chắc chắn hơn về chẩn đoán, ngoài những tiêu chí trên, bác sĩ có thể hỏi thêm người bệnh về bệnh sử, và một số vấn đề xung quanh nỗi ám ảnh như: người bệnh có những kí ức tồi tệ gì liên quan đến vi trùng hay bụi bẩn không, nỗi ám ảnh ảnh hưởng đến cảm xúc và hành vi ra sao, hoặc gia đình có trường hợp nào rơi vào tình trạng tương tự hay không,…

Sau khi đưa ra chẩn đoán, bác sĩ hoặc các chuyên gia tư vấn tâm lý sẽ dựa trên mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, để đưa ra phương pháp cải thiện hiệu quả nhất. Thời gian cải thiện sẽ tùy vào tình trạng bệnh, cùng với khả năng tiếp thu và cải thiện của người bệnh.

Cách vượt qua hội chứng sợ bẩn

Hội chứng sợ bẩn, sợ vi khuẩn hiện nay vẫn được cải thiện thông qua liệu pháp tâm lý, kết hợp với việc dùng thuốc để hạn chế những phản ứng quá khích khi đối diện với ám ảnh. Người bệnh cũng có thể thực hiện một số liệu pháp thư giãn, giải tỏa căng thẳng tại nhà để tăng hiệu quả trị liệu.

 1. Tư vấn tâm lý

Việc áp dụng liệu pháp tâm lý trong trị liệu các hội chứng sợ mang đến những kết quả tích cực, và dần trở thành phương pháp trị liệu chính cho người bệnh. Việc tư vấn tâm lý cần được thực hiện tại những trung tâm uy tín, bởi những nhà tư vấn có bằng cấp và được đào tạo bài bản.

Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) và liệu pháp tiếp xúc luôn là hai liệu pháp được tin dùng và được đánh giá cao. Liệu pháp CBT giúp người bệnh nhận thức nỗi ám ảnh và sợ hãi của bản thân là vô lý thông qua những cuộc trò chuyện với nhà tư vấn tâm lý. Khi nhận thức được nỗi ám ảnh không nguy hiểm hay đe dọa, người bệnh sẽ thay đổi hành vi.

Việc tự ý thức giúp người bệnh giải quyết nỗi ám ảnh triệt để, giảm lo lắng, cũng như nhanh chóng lấy lại bình tĩnh khi đối diện với những trường hợp bất ngờ. Liệu pháp hành vi nhận thức cần thời gian dài và sự kiên nhẫn trong điều trị. Chỉ khi cởi bỏ được khúc mắc, người bệnh mới thoát khỏi lo lắng và ám ảnh.

Liệu pháp tiếp xúc mang tính trực tiếp, đánh thẳng vào nỗi sợ bẩn, sợ vi khuẩn của người bệnh thông qua tiếp xúc trực tiếp. Liệu pháp này cần được thực hiện trong môi trường an toàn, dưới sự giám sát của chuyên gia để kịp thời xử lý những tình huống bất ngờ.

Người bệnh được đối mặt và học cách làm quen với nỗi sợ thông qua tranh ảnh, những đoạn phim ngắn, hoặc những sự vật ngoài đời thật với mức độ tăng dần. Phương pháp này thường được kết hợp với thôi miên và phương pháp thực tế ảo để tăng hiệu quả điều trị.

Thôi miên giúp giảm cảm giác sợ hãi, hoặc tìm hiểu những yếu tố ảnh hưởng đến nỗi sợ và tìm cách giải quyết từ gốc rễ. Thực tế ảo tạo môi trường điều trị an toàn, chân thật hơn khi tạo ra những trải nghiệm tiếp xúc chân thật nhất, dù vẫn ở phòng khám tâm lý.

2. Trị liệu bằng thuốc

Thuốc không có tác dụng loại bỏ nỗi sợ, mà được dùng để giảm nhẹ những triệu chứng hoảng loạn, căng thẳng, mất kiểm soát cảm xúc, giảm nhẹ hành vi cưỡng chế có hại, giảm tình trạng khó ngủ,… Thuốc chống trầm cảm, thuốc chẹn beta và thuốc benzodiazepin là những loại thuốc thường được sử dụng trong điều trị.

Thuốc không có tác dụng trong mọi trường hợp, vì phản ứng của từng người bệnh với thuốc là không giống nhau. Do đó trị liệu bằng thuốc chỉ được áp dụng khi thật sự cần thiết. Quá trình dùng thuốc cần tuân theo hướng dẫn của bác sĩ, và được theo dõi thường xuyên để theo dõi tác dụng, cũng như nhanh chóng giải quyết những tác dụng phụ không mong muốn.

3. Phương pháp khác cải thiện tại nhà

Yoga và thiền là những bài tập tại nhà được các bác sĩ khuyến khích dành cho bệnh nhân bị hội chứng sợ bẩn hay sợ vi khuẩn. Những phương pháp này hỗ trợ quá trình điều trị bằng cách giảm căng thẳng, giảm lo lắng, giúp con người thư giãn và suy nghĩ tích cực hơn. Suy nghĩ tích cực rất tốt cho quá trình cải thiện các triệu chứng.

Những kỹ thuật này không có hiệu quả chữa trị bệnh, nhưng lại giúp ta cải thiện tâm trạng và suy nghĩ. Cách hít thở, thả lỏng và giảm căng thẳng trong yoga hay thiền tỏ ra hiệu quả khi người bệnh rơi vào hoảng loạn, lo lắng. Ngoài ra, giảm stress bằng yoga cũng là phương pháp tập luyện tốt cho sức khỏe.

Bên cạnh việc luyện yoga hay thiền, người bệnh cũng nên hạn chế sử dụng các chất kích thích, kiêng thuốc lá và rượu bia. Những chất độc hại này có thể đẩy tình trạng lo lắng, hoảng sợ và những triệu chứng của bạn trở nên nghiêm trọng hơn. Loại bỏ những thói quane xấu gúp tăng hiệu quả trị liệu các hội chứng sợ.

Dành nhiều thời gian chăm sóc bản thân, tâm sự cùng bạn bè, tìm kiếm những thú vui mới lành mạnh trong cuộc sống, hạn chế những hoạt động gây căng thẳng, xây dựng chế độ sống khoa học, ăn uống đầy đủ, làm việc và nghỉ ngơi đúng thời gian quy định, cùng với nhiều hoạt động tích cực khác sẽ giúp quá trình hồi phục, cải thiện chứng sợ bẩn của bạn hiệu quả và dễ dàng hơn.

Có lẽ bạn quan tâm:

• Hội chứng sợ bệnh viện (Nosocomephobia) là gì? Cách vượt qua
• Hội chứng Pica: Thèm ăn những thứ kỳ dị gây ra nhiều nguy hại
• Hội chứng mê sảng ký sinh trùng (Ekbom Syndrome) rất hiếm gặp
• Hội chứng ăn tóc (Rapunzel): căn bệnh kỳ quái rất nguy hiểm