Thuốc Phenelzine giảm trầm cảm, lo âu: Công dụng và liều dùng

Thuốc Phenelzine thuộc nhóm chất ức chế mạnh monoamine oxidase (MAO), đã ra đời từ những năm 1932 và được sử dụng rất rộng rãi trong điều trị chứng trầm cảm, lo âu trước đây. Người bệnh dùng thuốc đúng cách kết hợp với lối sống khoa học, lành mạnh, suy nghĩ tích cực sẽ mang đến những kết quả cải thiện rõ rệt về tâm trạng, nhanh chóng lấy lại sự cân bằng và hạnh phúc trong cuộc sống.

Giới thiệu chung về thuốc Phenelzine

Các hóa chất trong não bộ như dopamine, serotonin, oxytocin liên quan trực tiếp đến cảm xúc vui vẻ, năng lượng hoạt động, sự hứng thú và tập trung trong các vấn đề của cuộc sống. Vì một nguyên nhân nào đó mà các “hormone hạnh phúc” bị thiếu cân bằng, thấp hơn mức bình thường sẽ gây ra trạng thái dễ dàng kích động, buồn bã, tuyệt vọng, lo âu. Tình trạng này kéo dài sẽ làm tăng nguy cơ trầm cảm hay rối loạn lo âu.

thuốc Phenelzine
thuốc Phenelzine giúp khôi phục lại các chất dẫn truyền thần kinh tự nhiên trong não bộ, giúp ích nhiều cho các bệnh nhân trầm cảm

Mặc dù chưa thể khẳng định chính xác cơ chế gây trầm cảm hay các rối loạn tâm lý khác nhưng các nhà khoa học đều đã tìm thấy sự rối loạn về chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ trên những bệnh nhân này. Thuốc Phenelzine được điều chế cho bệnh nhân trầm cảm với mục tiêu chính là ngăn chặn sự phá hủy các hóa chất trong não bộ, từ đó giữ vững được cảm xúc vui vẻ, năng lượng tích cực hơn.

Thuốc Phenelzine được điều chế và nghiên cứu thành phẩm vào năm 1932 bởi hai nhà khoa học  Emil Votoček và Otakar Leminger. Dựa nên những tài liệu của hai nhà khoa học này, giáo sư Parke Davis tiếp tục phát triển nó thành dược phẩm hoàn thiện để trị lo âu và trầm cảm. 9 tháng 6 năm 1961 chính thức được chấp thuận sử dụng rộng rãi từ  Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Thuốc Hoa Kỳ FDA.

Cơ chế hoạt động của thuốc Phenelzine

Thuốc Phenelzine thuộc nhóm ức chế monoamine oxidase, hoạt động trong điều trị trầm cảm bằng cách phục hồi các chất dẫn truyền thần kinh tự nhiên trong não bộ. Thuốc có tác dụng liên kết enzyme không đảo cực để ức chế enzyme monoamine oxidase làm phá hủy các hóa chất não bộ gồm  norepinephrine, serotonin và dopamine, nhờ đó kéo dài các tác động của nó trên hệ thần kinh, tạo cảm giác hạnh phúc lâu dài.

Các nghiên cứu cũng chỉ ra, thuốc Phenelzine có thể giúp tăng nồng độ GABA (gamma-aminobutyric acid) trong não để làm giảm cảm giác lo lắng, căng thẳng, giúp ích trong điều trị chứng lo âu không điển hình trên lâm sàng. Phenelzine cùng các hoạt chất chuyển hóa của thuốc cũng có tác dụng ngăn chặn hoạt động của enzym ALA-T, và GABA-T cũng đang có nồng độ thấp trong não để phục hồi tâm trạng tốt hơn.

Tác dụng của thuốc trong việc làm gia tăng được nồng độ alanin và GABA được đánh giá có thể mang đến hiệu quả rõ rệt cho các bệnh nhân trầm cảm, giảm cảm giác lo âu hay hưng phấn quá mức, thậm chí được cho là hiệu quả hơn một số nhóm thuốc chống trầm cảm khác, vì vậy có thời điểm nó được sử dụng rất phổ biến.

Phenelzine được chỉ định dùng duy trì trong ít nhất 6-8 tuần mới bắt đầu có kết quả, khá chậm so với một số thuốc điều trị khác. Nguyên nhân được cho là do cần có thời gian để quá trình ức chế MAO đạt được trạng thái ổn định, các hóa chất thần kinh có mức thích nghi trung bình hoặc liên quan đến khả năng giải mẫn cảm từ các cơ quan thụ cảm.

Giống như các thuốc thuộc nhóm chất ức chế MAO, hiện nay thuốc Phenelzine ít được sử dụng hơn trước đây do một số vấn đề về độc tính có thể gây ra các tác dụng phụ nguy hiểm cho sức khỏe, có thể làm tăng nguy cơ hình thành và tái phát các bệnh lý khác, chẳng hạn bệnh gan hay bệnh tuyến tiền liệt. Bác sĩ sẽ xem xét nhiều yếu tố, giữa lợi ích và tác hại cho sức khỏe người bệnh để chỉ định dùng thuốc phù hợp.

Chỉ định

Với cơ chế và các công dụng trong việc khôi phục lại các chất dẫn truyền thần kinh não bộ, thuốc Phenelzine được chỉ định phổ biến cho các đối tượng sau

Một số công dụng khác không ghi trên bao bì thuốc Phenelzine nhưng cũng có thể được bác sĩ chỉ định dùng trên bệnh nhân nếu phù hợp, chẳng hạn dùng cho các bệnh nhân bị đột quỵ, chấn thương sọ não, bệnh xơ cứng rải rác, chấn thương tủy sống hoặc một số rối loạn thần kinh khác. Tuy nhiên với các tác dụng này thuốc sẽ không được chỉ định dùng ngay từ đầu.

Liều dùng và cách dùng

Thuốc Phenelzine được điều chế chủ yếu với dạng viên nén nhỏ 15mg, hấp thụ nhanh chóng qua đường tiêu hóa. Dược sĩ khuyến khích người bệnh nên uống thuốc trực tiếp với nước lọc, không nên dùng các loại nước khác như nước có gas hay sữa. Nuốt trực tiếp thuốc, không nên nhai hay nghiền nát vì đều làm giảm dược lực học của thuốc trên cơ thể.

thuốc Phenelzine
Liều dùng của thuốc Phenelzine phụ thuộc vào tình trạng từng bệnh nhân

Thuốc Phenelzine thuộc nhóm thuốc kê đơn và cần có đơn thuốc từ bác sĩ mới có thể mua. Liều dùng được chỉ định dựa vào tình trạng của từng bệnh nhân, nhưng đa phần duy trì ở mức 60mg/ ngày và kéo dài ít nhất 6- 8 tuần mới bắt đầu phát huy tác dụng rõ rệt hơn. Liều dùng phổ biến của thuốc như sau

  • Liều khởi đầu: 15mg/ lần, ngày 3 lần.
  • Liều điều trị: Tăng lên 60mg/ ngày, chia làm nhiều lần uống nếu cơ thể phản ứng tốt với thuốc, có thể tăng liều tối đa 90mg/ ngày.

Bác sĩ thường sẽ chỉ định liều ban đầu ở liều lượng thấp để xem xét các phản ứng của cơ thể, sau đó mới tăng dần. Các chỉ định liều dùng sau đó cũng được giảm dần trước khi cắt hẳn thuốc để tránh các phản ứng không mong muốn về cả thể chất lẫn tinh thần khi ngưng thuốc đột ngột.

Người bệnh nên tuân thủ tuyệt đối liều dùng của thuốc theo chỉ định từ bác sĩ, không nên tự ý tăng/ giảm liều thuốc hoặc sử dụng cùng lúc với bất cứ dược phẩm nào ngoài kê đơn để tránh ảnh hưởng đến kết quả điều trị.

Tác dụng phụ

Hiện nay thuốc Phenelzine ít được sử dụng phổ biến hơn trước kia do có thể gây ra một số độc tính, tác dụng phụ không mong muốn trên thể chất và tinh thần người dùng. Đặc biệt trong những liều dùng đầu tiên, các tác dụng phụ có thể biểu hiện rõ rệt hơn các công dụng điều trị trầm cảm dẫn đến nhiều người cảm thấy chán nản, mất tinh thần nên thậm chí có thể muốn từ bỏ điều trị.

Một số tác dụng phụ phổ biến thường gặp bao gồm

  • Đau đầu, choáng váng đặc biệt khi chuyển đổi tư thế ( chẳng hạn từ nằm sang đứng dậy)
  • Buồn ngủ hoặc mất ngủ, dễ rơi vào rối loạn giấc ngủ
  • Tăng cân bất thường
  • Khô miệng, cảm giác muốn uống nước liên tục
  • Các vấn đề tiêu hóa như táo bón, khó tiêu, tiêu chảy
  • Các vấn đề tim mạch như hạ huyết áp tư thế đứng, mạch đập nhanh
  • Giảm ham muốn tình dục, thiếu khí huyết ở nữ hoặc rối loạn cương dương ở nam
  • Giảm thị lực, nhìn mờ
  • Đổ mồ hôi nhiều
  • Phát ban, ngứa ngáy cũng có thể gặp phải

Theo các bác sĩ, thuốc Phenelzine có thể có ít tác dụng phụ hơn so với các liệu pháp hormone thông thường, tuy nhiên cũng phụ thuộc vào từng yếu tố. Không phải người bệnh nào cũng gặp các phản ứng phụ giống nhau, mức độ cũng khác nhau. Cần nhanh chóng thông báo cho bác sĩ điều trị nếu phát hiện các phản ứng bất thường quá mức sau

  • Sốt cao, run rẩy
  • Nôn mửa nghiêm trọng
  • Co giật, hưng cảm quá mức, lo âu cấp tính
  • Bí tiểu
  • Vàng da, nước tiểu vàng, vàng mắt, các vấn đề về gan
  • Thở nhanh, cứng cơ, rối loạn vận động
  • Hôn mê

Thực tế các nghiên cứu đã chỉ ra thuốc Phenelzine có thể gây ra độc tính cho gan, làm tổn thương gan, gan ứ mật, điều này đã xảy ra trên một số bệnh nhân chỉ sau  1 – 3 tháng điều trị. Phenelzine cũng được cho là liên quan đến nguyên nhân xuất hiện các khối u ở phổi, tình trạng này có thể tìm thấy trên 56% bệnh nhân nữ và 36% ở nam. Thậm chí một số nghiên cứu còn cho rằng thuốc làm tăng nguy cơ ung thư bởi nó làm ngăn chặn các tín hiệu mà testosterone chuyển đến tế bào ung thư.

Dù vậy vẫn có những nghiên cứu cho rằng thuốc Phenelzine trị trầm cảm khi dùng trên các bệnh nhân nam bị ung thư tuyến tiền liệt không chỉ giúp tinh thần của họ ổn định hơn, lạc quan hơn mà còn làm thu nhỏ các khối u, giảm tác dụng phụ của các liệu pháp điều trị khác.

Nói chung vẫn còn nhiều các vấn đề liên quan đến thuốc Phenelzine vẫn đang được nghiên cứu và hoàn thiện dần. Bác sĩ sẽ cần phải xem xét nhiều yếu tố để chỉ định người bệnh dùng thuốc phù hợp, hạn chế tối đa nguy cơ các tác dụng phụ không mong muốn.

Chống chỉ định

Thuốc Phenelzine cần thận trọng khi sử dụng trên rất nhiều bệnh nhân để hạn chế tối đa các phản ứng phụ không mong muốn, tránh các nguy hiểm từ độc tính của thuốc. Người bệnh nên thông báo đầy đủ các vấn đề về sức khỏe, tiền sử bệnh lý, các loại thuốc đang sử dụng để bác sĩ có thể xem xét chính xác nhất.

thuốc Phenelzine
Người mắc các bệnh về gan được khuyến khích không nên sử dụng thuốc Phenelzine

Thận trọng khi dùng thuốc Phenelzine với các đối tượng sau

  • Người dị ứng với bất cứ thành phần nào của thuốc
  • Phụ nữ có thai và người đang cho con bú
  • Trẻ em và những người già lớn tuổi suy nhược không được khuyến khích sử dụng
  • Người có tiền sử mắc các bệnh về gan
  • Người có tiền sử các bệnh lý về mắt
  • Người có tiền sử các vấn đề về tim mạch, thận, dạ dày hay huyết áp thấp hay người mắc chứng rối loạn chuyển hóa máu,
  • Thận trọng khi sử dụng trên người đái tháo đường vì có thể làm tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh
  • Không sử dụng trên người chuẩn bị phẫu thuật
  • Người đang trong trạng thái hưng cảm, kích động hoặc đang có suy nghĩ tự sát cần xem xét kỹ trước khi dùng thuốc
  • Bệnh nhân tâm thần phân liệt cần được thận trọng khi sử dụng
  • Không sử dụng đồng thời với các thuốc điều trị trầm cảm khác như thuốc chống trầm cảm 3 vòng, nhóm SSRIs, nhóm SNRIs và bao gồm cả các loại thuốc thuộc nhóm chất ức chế MAO khác
  • Không sử dụng đồng thời với các loại thuốc điều trị bệnh lý khác bao gồm thuốc trị cao huyết áp, thuốc ức chế sự thèm ăn, điều trị rối loạn thiếu tập trung, một vài loại thuốc kháng histamin, thuốc điều trị Parkinson hay thuốc đau nửa đầu

Tương tác của thuốc Phenelzine với thực phẩm

Bác sĩ khuyến khích người dùng thuốc Phenelzine nên có chế độ ăn kiêng khoa học để đảm bảo hiệu quả tốt nhất khi dùng thuốc. Việc sử dụng thuốc với một số nhóm thực phẩm không phù hợp có thể làm tăng các phản ứng phụ, đẩy nhanh tốc độ thải trừ và khiến cơ thể không hấp thụ được hết tác dụng của thuốc trong điều trị trầm cảm và lo âu nên cần cực kỳ thận trọng.

Không nên sử dụng đồng thời thuốc Phenelzine với các thực phẩm sau

  • Bia, rượu, đồ uống có cồn
  • Thuốc lá hay các chất kích thích khác
  • Gan động vật
  • Các thực phẩm đóng hộp chế biến sẵn, chẳng hạn cá trích đóng hộp
  • Vỏ đậu rộng (vỏ đậu fava)
  • Các loại rau muối chua như kim chi hay dưa cải chua
  • Phô mai và sữa chua
  • Socola
  • Các thực phẩm bị lên men
  • Các loại thịt hun khói

Một số lưu ý khi sử dụng thuốc Phenelzine

Thuốc Phenelzine dù cho hiệu quả chậm hơn tuy nhiên không thể phủ nhận nếu người bệnh đáp ứng tốt với thuốc có thể đem đến nhiều lợi ích tích cực trong việc cải thiện các triệu chứng trầm cảm và lo âu. Bác sĩ thường sẽ thông báo trước cho bệnh nhân về các phản ứng không mong muốn mà người bệnh có thể gặp phải để tìm cách hạn chế tốt nhất.

thuốc Phenelzine
Người bệnh nêm kiểm tra huyết áp hằng ngày khi dùng thuốc

Tuy nhiên để đảm bảo dùng thuốc Phenelzine hiệu quả nhất người bệnh nên lưu ý các vấn đề sau

  • Trao đổi chi tiết và làm theo chỉ định từ bác sĩ chuyên môn về cách dùng, liều dùng
  • Nên kiểm tra huyết áp hằng ngày, đặc biệt sau khi dùng thuốc
  • Không tự ý tăng hay giảm liều thuốc vì bất cứ lý do nào
  • Không tự ý ngừng uống thuốc khi thấy các triệu chứng được cải thiện
  • Hỏi ý kiến bác sĩ nếu phải dùng bất cứ loại thuốc nào khác trong lúc đang dùng thuốc Phenelzine
  • Báo cáo đầy đủ với bác sĩ về tiền sử bệnh lý, các loại thuốc dùng trong thời gian gần, dự định mang thai hay phẫu thuật nếu có
  • Duy trì khung giờ uống thuốc hằng ngày có thể mang đến lợi ích cho người bệnh
  • Uống nhiều nước lọc khi sử dụng các loại thuốc này để tăng tốc độ thải trừ độc tố dư thừa
  • Nghỉ ngơi đầy đủ và tránh xa căng thẳng
  • Tránh làm các công việc cần sự tập trung cao, lái xe hay điều khiển máy móc vì có thể gây té ngã
  • Tập luyện thể dục thể thao hằng ngày, tham khảo các bộ môn lành mạnh như yoga hay thiền
  • Có thể bỏ qua 1 liều nếu thời điểm uống gần với liều tiếp theo, không nên dùng cùng lúc hai liều
  • Trong trường hợp người bệnh có các phản ứng nghiêm trọng vì ngộ độc thuốc cần nhanh chóng sơ cứu đúng cách và đưa người bệnh đến bệnh viện gần nhất để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm khác xuất hiện
  • Kết hợp dùng thuốc và trị liệu tâm lý để mang đến những hiệu quả tốt hơn, nhanh chóng xoa dịu và cân bằng tinh thần cho người trầm cảm lo âu
  • Tái khám thường xuyên để biết rõ tình trạng của bản thân và có hướng điều chỉnh phù hợp

Thuốc Phenelzine giúp khôi phục những hóa chất tự nhiên cần thiết cho cảm xúc của con người mỗi ngày, nhờ đó đẩy lùi các triệu chứng của trầm cảm và lo âu hiệu quả. Tuy nhiên người bệnh không nên chỉ dùng thuốc mà cần kết hợp với lối sống khoa học, lành mạnh, trị liệu tâm lý, hướng suy nghĩ đến sự tích cực, quyết tâm điều trị thì mới có thể giải phóng được chính mình.

Có thể bạn quan tâm:

Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *